ตัวสถูปนั้นตั้งอยู่บนเนินหินภูเขาไฟเก่า แล้วถมดินหินเพิ่มเติม โดยด้านล่างที่เป็นฐานรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส กว้างด้านล่ะ 123 เมตร แต่ล่ะด้านมีบันไดและซุ้มประตูขึ้นสู่มหาเจดีย์ ตัวมหาเจดีย์มีทั้งหมดมี 10 ชั้น โดยที่ชั้น 1 ถึง ชั้น 6 เป็นรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส แต่ชั้น 7 ถึงชั้น 10 เป็นฐานกลม

กำแพงของแต่ล่ะชั้นนั้น ถูกแก่ะสลักบนผนังเป็นเรื่องราวที่เกียวกับศาสนาพุทธ พุทธประวัติ และชาดกต่างๆ รวมถึงขั้นตอนที่มนุษย์หลุดพ้นจากกรรมละกิเลสตัณหา

ส่วนสามชั้นบน จะเป็นที่วางเจดีย์ทรงระฆังคว่ำ ที่จัดทำโดยการเรียงหินภูเขาไฟที่มีการเว้นช่องว่างเอาไว้ ซึ่งสามารถมองเห็นองค์พระพุทธรูปที่อยู่ด้านในได้ ส่วนฐานขององค์เจดีย์ทั้ง 72 องค์นั้น ถูกแก่ะสลักเป็นรูปกลีบบัวคว่ำและกลีบบัวหงาย แต่น่าแปลกใจที่ด้านในของเจดีย์องค์ใหญ่ องค์ประธานด้านบนสุดนั้น ไม่มีอะไรบรรจุอยู่ข้างใน น่าจะแสดงถึงจุดนิพพาน ที่ไม่มีอะไรผูกพันกับทางโลกอีกต่อไป

วัสดุก่อสร้างทั้งหมดที่เห็นนี้นั้น เป็นผลิตผลจากภูเขาไฟทั้งสิ้น โดยส่วนมากเป็นหินภูเขาไฟประเภท Pyroclastic กล่าวคือ เมื่อระเบิดออกจากภูเขาไฟพุ่งออกมาจากปากปล่อง ก็ผ่านอากาศคลุ้งมา แต่เนื่องจากปนมาในอากาศร้อนนับพันองศา และมีเศษหินร้อนมาด้วยมากมาย บางส่วนอาจกลิ้งหรือปลิวไปใกล้ๆพื้น พอพลังงานหมดก็จะตกลงมาสะสมทับถมกันบนพื้น แล้วค่อยๆเย็นตัวแล้วแข็งตัวขึ้น

Pyro แปลว่า ไฟ Clastic แปลว่าหินตะกอนที่เกิดจากการตกทับถมกันดังนั้น Pyroclastic ก็คือ เถ้าหินร้อนที่ลุกเป็นไฟที่ลอยปลิวออกมาจากปากปล่องภูเขาไฟ นั่นเอง

ตัวอย่างของ Pyroclastic ที่น่าจะเป็นกันได้ดีก็คือฉากท้ายๆของภาพยนตร์เรื่อง Pompeii นั่นเองครับ

หิน Pyroclastic ที่เอามาทำมหาเจดีย์ Borobudur นี้ บางก้อนก็ยังเห็นเศษหินที่อาจจะเป็นส่วนเดิมของภูเขาไฟ ปะปนมากันเถ้าภูเขาไฟ แต่บางหินบางชิ้น ก็เป็นส่วนหนึ่งของ Lava flow ซึ่ง UNESCO ระบุว่าเป็นหิน Andesite แต่ข้าพเจ้าก็แอบเห็นหินบะซอล์ท Basalt ด้วย แต่อย่างไรก็ตาม ก็น่าจะเป็น Pyroclastic หรือเถ้าภูเขาไฟนั่นแหล่ะครับ เป็นส่วนใหญ่

เนื่องจากตัวองค์มหาเจดีย์ Borobudur นี้ น่าจะสร้างครอบบนเนินดินหินธรรมชาติ ด้วยการถมเสริม และระยะเวลาก็ผ่านมาร่วม 1200 ปีแล้ว ตัวองค์มหาเจดีย์ก็เลยมีการทรุดตัวในบางบริเวณ ทำให้เกิดการเอียงตัวของพื้นในแต่ละชั้น ซึ่งส่งผลทำให้ตัวองค์พระเจดีย์ประธานที่อยู่บนยอด เอียงตัวตามไปด้วย ทางรัฐบาลอินโดนีเซียร่วมกับ UNESCO จึงได้ทำการซ่อมแซมบูรณะ ทราบมาว่าได้มีการเสริมคอนกรีตในบริเวณฐานไปบางส่วน แต่ก็ต้องระมัดระวังจำกัดจำนวนคนที่ขึ้นไปเยี่ยมชม ทั้งนี้เพื่อเป็นการป้องกันไปในตัวบางส่วนน่ะขอรับ

อนึ่งมีเกร็ดเล่ากันมาว่า ในสมัยที่กำลังก่อสร้างและเสร็จเสร็จใหม่ๆนั้น พระเจ้าชัยวรมันที่ 7?? แห่งอาณาจักรขอม ในขณะที่ยังไม่ได้ขึ้นครองราชย์นั้น ได้มาศึกษาวิทยาการอยู่กับราชวงค์ไศเลนทร์ ก็ได้เรียนรู้ได้เห็นวิทยาการก่อสร้างปราสาทหิน เจดีย์ วัดศาสนอาคารที่ทำด้วยหิน จึงได้นำเอาเทคนิควิทยาการ ความรุ้ที่ได้ ไปก่อสร้างนครวัดนครธม เมื่อเสด็จขึ้นครองราชนั่นเอง แต่วัสดุก่อสร้างนั้นไม่เหมือนกัน เพราะในอาณาจักรขอมนั้น ไม่มี Pyroclastic คุณภาพดีแบบที่ Yogyakarta แต่มีหินทราย Sandstone สวยๆ คุณภาพดี ดังนั้น ปราสาทนครวัดนครธม จึงถูกก่อสร้างด้วยหินทรายน่ะขอรับ

ใครอยากจะมาเยี่ยมชม Borobudur ก็ไปมาสะดวกน่ะครับ บินมาลงสนามบิน Yogyakarta ที่ใหญ่โตกว้างขวาง ผู้โดยสารก็ไม่พลุกพล่าน นับว่าสะดวกทีเดียวน่ะขอรับ และ มหาเจดีย์ Borobudur ก็ห่างตัวเมืองไปแค่ 30-40 กิโลเมตรเอง แต่การจารจรรถติด นี่สิสุดยอด ชนิดว่าไม่แพ้กรุงเทพฯ บ้านเราเลยน่ะคร้าบ หุหุ ทำใจทำใจ หุหุ